Qırımtatarca nege yarar, nege yaramaz?

Ana tili kününe dair bazı fikirlerim

Memleketlerara ana tili künü yaqnlaşayata. Fevralniñ 21-inde ana tili saqlanması ve canlandırılması aqqında er yıl kibi çoq doğru söz aytılacaq. Milliy mektep meselesi, qoranta içi tili meselesi, zemaneviy bildirişüv vastalarınıñ rolü muzakere etilecektir. Lâkin bulardan ğayrı em muzakere etilmey, em de (añlağanıma köre) añlaşılmay qalğan daa bir mesele bar ki, qırımtatar tiliniñ iş tili olaraq qullanılmaması. Ayatımıznıñ bir çoq saasında qırımtatar tili azmı-çoqmı qullanıla (qoranta içi olsun, bazar olsun, mektep olsun). Lâkin iş tili olaraq qırımtatarca – ölü bir tildir desek aqiqattan uzaq olmaz. Bir qaç misal ketireyim de.

– Faal yaşlar ana tili künü munasebetinen intellektual bir yarış ötkereler. Yarış mevzusı – qırımtatar tili ve edebiyatı eken. Anav yaşlardan biri (özü qırımtatarca normal bile) Facebook’ta yarış aqqında ilân yaza. Rusça yaza. Yani qırımtatarca bilgen adam, qırımtatarca bilgenler içün rusça yaza. Neçün?

– Bir oca kene Facebook’ta qırımtatar tilinden olimpiada aqqında ilân yerleştire. İlânda olimpiadanıñ şartları yazılğan: vazifeleri nasıl olacağı, keçirelecek müddetleri ve ilh. Qaysı tilde? Doğru, rusça. Neçün, aceba?

– Bir qavehane. Qırımtatar milliy üslübinde yaraştırılğan. Saibi milletperver qırımtatar, tilini bile, adamlarğa bizim medeniyetimizni köstermek isteyim dep ayta. Lâkin qavehanede yazılı qırımtatarca yoq. Ne menülerde, ne ilânlarda. Neçün «открыто», «часы работы», «мясные блюда» yerine «açıq ~ открыто», «çalışqan saatları ~ часы работы», «etli yemekler ~ мясные блюда» dep yazdırmay? (Bir qaç istisna bilem, meselâ «Divan» qavehanesi ve «Terciman» tükânı, lâkin umumiy vaziyet yuqarıda yazğanım kibi.)

– Bir tilci yahşı bir luğat azırlap onı neşir ettire. Luğatnıñ qapında «русско-крымскотатарский словарь» dep yazılğan, içinde de yardımcı malümatnıñ episi (kiriş söz, luğatnıñ qurulışı aqqındaki malümat ve ilh.) yalıñız rus tilinde. Neçün?

– Belli bir iş adamınıñ marşrutkacılıq biznesi bar. Avtobuslarınıñ içinde «çıqış», «avtobus yürgende aydayıcınen laf etmek yasaq» kibi ilânlar neçün eki tilde yapıştırılmay?

– İçinde qırımtatarca malümat olğan, lâkin qırımtatarca interfeysi olmağan internet saytları da az degil. Neçün?

Bellegenime köre, yuqarıdaki «neçün»lerime cevap şudır ki, iç kimse qırımtatar tilini iş tili kibi, yardımcı malümat bildirüv tili kibi körmey. Qırımtatarca şiir yazmaq mümkün, türkü yırlamaq, kitaplar neşir etmek de… Lâkin iş aqqında yazmaq? Qırımtatarca? Nasıl eken o? Bir qaç kere şöyle bir adiseniñ şaatı oldım ki, eki adam oturıp qırımtatarca laf eteler laqırdısınıñ mevzusı iş problemlerine tiyse rusçağa keçeler.

Qırımtatarcası zayıf olğanı içün degil (ekisi tilini pek yahşı bile), qafalarında iş tili rusça olğanı içün. Bir taraftan bu mesele başqalarına köre o qadar emiyetli degil, lâkin menimce o da pek müimdir. Böyle vaziyetni körgen adamlar qırımtatar tili qusurlı olğanını, ayatnıñ bazı saaları içün yaramağanını tüşünip başlay. Ya bizim vaziyetimiz – halqqa bu tilniñ normal olğanını, er şey içün yaray bilgenini, er saada qullanıla bilgenini köstermektir. Bu yolda qırımtatar medialarınıñ rolü pek büyük edi. Olarğa baqıp adamlar añlağan ki, qırımtatarca tek evde ve ya bazarda degil de, televizorda da laf etmek mümkün eken. Haberler köstermek mümkün, tok-şoular, reklama bile… İşte, daa bir adım atmaq vaqtı keldi.

Sabırlı olıp soñuna qadar oquğanıñız içün sağ oluñız. )

Александр Горяинов

Источник